สถานีพัฒนาที่ดินมุกดาหาร

โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัด มุกดาหาร
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ประวัติโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ
1. พระราชดำริ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีความห่วงใยชีวิตเป็นอยู่ของาราษฎร บริเวณพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร จึงได้พระราชทานดำริ เกี่ยวกับงานพัฒนาแหล่งน้ำ และงานพัฒนาอาชีพของราษฎรหลายครั้ง สรุปแนวพระราชดำริ ได้ดังต่อไปนี้เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงมีพระราชดำรัสกับพลเอกเทียนชัย จันมุกดา รองสมุหราชองครักษ์ ณ ศาลาดุสิดาลัย พระตำหนักจิตรลดารโหฐาน เกี่ยวกับงานชลประทาน สรุปความว่า ให้กรมชลประทานตรวจสอบสภาพพื้นที่ สภาพการถือครองที่ดิน สภาพน้ำท่าในลำห้วยสายต่างๆ ตลอดจนสภาพการเพาะปลูกและการทำกินของราษฎร ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร เพื่อใช้เป็นข้อมูลประกอบการพิจารณาศึกษา และก่อสร้างแหล่งน้ำช่วยเหลือการเพาะปลูก และการอุปโภคบริโภคของราษฎรบริเวณดังกล่าว และเพื่อให้เกิดประโยชน์แก่เกษตรกรในท้องถิ่นอย่างแท้จริง ส่วนราชการต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ควรร่วมกันดำเนินการให้เกิดการจัดการในรูปแบบเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกระพง ตำบลเขาใหญ่ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี ตามที่ทรงวางโครงการในแผนที่ มาตราส่วน 1: 50,000 ดังนี้

1) โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุง เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านคำผักกูด และบริเวณใกล้เคียง
2) โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านคำผักกูด เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง
3) โครงการอ่างเก็บน้ำบ้านสานแว้ (ห้วยด่าน) เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรที่มีที่ทำกินทางด้านท้ายอ่างเก็บน้ำ
4) โครงอ่างเก็บน้ำห้วยหอย เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง
5) โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ เพื่อส่งน้ำช่วยเหลือราษฎรบ้านนาหินกอง และบริเวณใกล้เคียง

เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2537 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานพระราชดำริเกี่ยวกับงานชลประทาน โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร แก่เจ้าหน้าที่กรมชลประทาน ณ วัดปทุมวนารามราชวรวิหาร สรุปได้ดังนี้
ควรเปิดโครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน เนื้อที่ประมาณ 102,000 ไร่ โดยมีคณะกรรมการบริหารโครงการฯ ซึ่งประกอบด้วยผู้แทนส่วนราชการต่างๆ และควรกำหนดพื้นที่โครงการฯ ออกเป็นเขตให้สอดคล้องกับโครงสร้างพื้นฐานที่สามารถเอื้ออำนวยต่อการพัฒนาในรูปแบบต่างๆ ที่เหมาะสม คือ เขตพัฒนาอาชีพเสริม เขตพัฒนาการเกษตร และเขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า

1. เขตที่ 1 (เขตพัฒนาอาชีพเสริม) ได้แก่ พื้นที่ทางตอนบนบริเวณบ้านคำผักกูด บ้านสานแว้ ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันมีอ่างเก็บน้ำขนาดเล็กที่ได้ก่อสร้างไว้แล้ว และที่กำลังก่อสร้าง ปริมาณน้ำเก็บกักในอ่างเก็บน้ำต่างๆ เหล่านั้นมีไม่มากคงไม่เพียงพอส่งช่วยเหลือให้ราษฎรใช้ทำการเพาะปลูกได้อย่างเต็มที่ ประกอบกับในปัจจุบันที่บ้านสานแว้ เป็นที่ตั้งศูนย์ศิลปาชีพของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงควรกำหนดเขตที่ 1 เป็นพื้นที่พัฒนาอาชีพเสริม เนื้อที่รวมทั้งสิ้นประมาณ 4,000 ไร่
2. เขตที่ 2 (เขตพัฒนาการเกษตร) ได้แก่ พื้นที่ต่อจากเขตที่ 1 บริเวณบ้านปากช่อง และบ้านนาหินกอง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร กรมชลประทานควรเร่งพิจารณาและก่อสร้างโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยหอย และโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยพุ โดยกำหนดขนาดความจุอ่างให้เก็บน้ำให้ได้มากที่สุด จะทำให้มีน้ำเพียงพอส่งช่วยเหลือพื้นที่เพาะปลูกรวมทั้งสิ้นประมาณ 4,300 ไร่ ได้อย่างเต็มที่ พื้นที่เขตนี้ควรพิจารณาจัดแบ่งเป็นแปลงๆ ขนาดตามความเหมาะสม เพื่อให้ราษฎรในเขตโครงการพัฒนาลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน ได้รับที่เดือดร้อนไม่มีที่ทำกินได้เข้าอยู่อาศัย โดยมีการจัดการในลักษณะเดียวกับสหกรณ์การเกษตรหุบกะพง อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี
3. เขตที่ 3 (เขตพัฒนาการเกษตร) ได้แก่ พื้นที่บริเวณบ้านแก่งนาง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันได้รับน้ำทำการเกษตรจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยทาอยู่แล้ว และพื้นที่ที่จะได้รับน้ำจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เมื่องานก่อสร้างนี้แล้วเสร็จ
4. เขตที่ 4 (เขตอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่า) ได้แก่ พื้นที่บริเวณบ้านแก่งนาง ตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งปัจจุบันได้รับน้ำทำการเกษตรจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยทาอยู่แล้ว และพื้นที่ที่จะได้รับน้ำจากโครงการอ่างเก็บน้ำห้วยไผ่ เมื่องานก่อสร้างโครงการนี้แล้วเสร็จ

2. สภาพพื้นที่โครงการฯ
พื้นที่โครงการพัฒนาพื้นที่ลุ่มน้ำห้วยบางทรายตอนบน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จำนวนประมาณ 102,000 ไร่ ประกอบด้วย
14 หมู่บ้าน ในตำบลกกตูม อำเภอดงหลวง ได้แก่ บ้านนาโคกกุง บ้านสานแว้ บ้านคำผักกูด บ้านแก่งนาง บ้านนาหินกอง บ้านปากช่อง บ้านป่าไม้พัฒนา บ้านแก่งนาง บ้านเกษตรสมบูรณ์ บ้านบางทรายทอง และบ้านสุขสวัสดิ์ และ 3 หมู่บ้าน ในตำบลบ้านค้อ อำเภอคำชะอี ได้แก่ บ้านห้วยตาเปอะ บ้านโนนสมบูรณ์ บ้านด่านช้าง กรมชลประทานได้สำรวจพื้นที่ ปรากฏว่า มีลักษณะเป็นแอ่งในหุบเขา ที่มีเทือกเขาล้อมรอบ ทางด้านทิศเหนือ ทิศตะวันตก และทิศใต้ ดังนั้น สภาพทั่วไปจึงเป็นป่าและภูเขา มีหมู่บ้านตั้งอยู่ในที่ต่ำตามที่ราบเชิงเขา ริมลำห้วย ปัจจุบันป่าบางส่วนอยู่ในสภาพที่ถูกบุกรุกทำลาย โดยมีราษฎรที่เข้าทำกินในเขตป่าอนุรักษ์ ป่าดงหมู และป่าดงภูพาน เนื้อที่ประมาณ 18,000 ไร่ จำนวน 753 ราย อย่างไรก็ตามบริเวณพื้นที่โครงการฯ นับเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่มีความสำคัญของห้วยบางทราย ซึ่งประกอบด้วยลำน้ำสาขาหลายสาขา เช่น ห้วยพุง ห้วยพุ ห้วยไผ่ เป็นต้น
จากข้อมูลการถือครองที่ดินในเขตโครงการฯ นั้น มีจำนวน 1,701 แปลง เนื้อที่ 24,084 ไร่ ขนาดถือครองที่ดินต่ำกว่า 20 ไร่ มีจำนวน 1,354 แปลง เนื้อที่ 12,031 ไร่ ซึ่งคิดเป็นร้อยละ 80 ของจำนวนแปลง และร้อยละ 50 ของพื้นที่ทั้งหมด ตามลำดับ สำหรับการประกอบอาชีพของราษฎร ส่วนใหญ่มีอาชีพทำการเกษตรโดยอาศัยน้ำฝนเป็นหลัก โดยทำนาบริเวณที่ลุ่มตามริมห้วยส่วนพื้นที่ดอนส่วนใหญ่ทำการปลูกมันสำปะหลัง แต่เนื่องจากพื้นที่บริเวณดังกล่าว ประสบกับปัญหาการขาดแคลนน้ำ ผลผลิตทางการเกษตรต่ำ ทำให้ราษฎรส่วนใหญ่มีฐานะยากจน